Ben ik neurodivergent als ik hoogbegaafd ben?

In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor neurodivergentie, een concept dat de verscheidenheid in hersenfuncties en cognitieve processen beschrijft. Hoogbegaafdheid is een van de vele vormen van neurodiversiteit, maar het is belangrijk om te begrijpen wat deze termen precies inhouden en hoe ze zich tot elkaar verhouden. 

Wat is neurodivergentie?

Neurodivergentie is een term die voor het eerst werd geïntroduceerd door socioloog Judy Singer in de jaren 1990. Het beschrijft de diversiteit van het menselijk brein en de verschillende manieren waarop mensen denken, leren, en zich gedragen. Neurodivergentie omvat verschillende neurologische variaties, zoals autisme, ADHD, dyslexie, en dyscalculie, maar ook hoogbegaafdheid wordt steeds vaker binnen dit spectrum erkend.

Neurodivergentie erkent dat niet iedereen dezelfde neurologische structuur heeft of op dezelfde manier functioneert. Waar neurotypische individuen een breinstructuur hebben die overeenkomt met wat als “normaal” of “typisch” wordt beschouwd, hebben neurodivergente individuen een hersenstructuur die afwijkt van de norm. Dit afwijkende neurologische profiel kan leiden tot unieke uitdagingen, maar ook tot unieke sterke punten.

Wat is hoogbegaafdheid?

Hoogbegaafdheid is een complex en veelomvattend begrip dat verwijst naar mensen met een uitzonderlijk hoog cognitief vermogen. Dit vermogen wordt vaak gemeten door middel van een IQ-test, waarbij een IQ van 130 of hoger doorgaans wordt beschouwd als hoogbegaafd. Echter, hoogbegaafdheid is meer dan alleen een hoog IQ. Het omvat ook een diepe nieuwsgierigheid, een grote behoefte aan cognitieve stimulatie, en vaak een verhoogd creatief vermogen.

Er zijn verschillende modellen die hoogbegaafdheid beschrijven, waarvan het Drie Ringen Model van Joseph Renzulli een van de meest bekende is. Dit model stelt dat hoogbegaafdheid ontstaat wanneer er een overlap is tussen bovengemiddelde intellectuele capaciteiten, hoge niveaus van taakgerichtheid, en een hoge mate van creativiteit.

Hoogbegaafde individuen ervaren vaak intense emoties en kunnen een sterke drang hebben om de wereld om hen heen te begrijpen en te verbeteren. Deze intensiteit en drive kunnen hen echter ook kwetsbaar maken voor emotionele problemen, zoals angst en depressie.

Hoogbegaafdheid binnen het neurodivergentie spectrum

De vraag of hoogbegaafdheid binnen het neurodivergentie spectrum valt, wordt steeds vaker met “ja” beantwoord. Hoogbegaafde mensen hebben vaak neurologische profielen die afwijken van de norm, wat hen uniek maakt in hun denkprocessen en leerstijlen. Net zoals bij andere vormen van neurodivergentie, kunnen deze afwijkingen leiden tot zowel uitdagingen als voordelen.

Hoogbegaafde individuen kunnen bijvoorbeeld moeite hebben met het volgen van traditionele onderwijsstructuren, omdat ze zich snel vervelen of zich niet gestimuleerd voelen door het reguliere curriculum. Dit kan leiden tot onderpresteren of zelfs gedragsproblemen, die vaak verkeerd worden geïnterpreteerd als een gebrek aan motivatie of discipline. Tegelijkertijd kunnen ze ook extreme capaciteiten vertonen op specifieke gebieden, zoals wiskunde, kunst, of muziek.

Wat is Dabrowski’s theorie?

Een van de meest invloedrijke theorieën in het begrijpen van hoogbegaafdheid en neurodivergentie is die van de Poolse psycholoog Kazimierz Dabrowski. Dabrowski introduceerde het concept van “positieve desintegratie,” een theorie die suggereert dat psychische crises en intense emotionele ervaringen een noodzakelijke stap kunnen zijn in de persoonlijke ontwikkeling van hoogbegaafde individuen.

Een kernonderdeel van Dabrowski’s theorie is het concept van “overexcitabilities” of “supersensitiviteiten.” Dit zijn intense reacties op verschillende prikkels, die vaak voorkomen bij hoogbegaafde mensen. Dabrowski identificeerde vijf soorten overexcitabilities:

Psychomotorische Overexcitability: Dit verwijst naar een verhoogde energie, rusteloosheid, en de neiging om altijd in beweging te willen zijn. Dit wordt vaak gezien bij kinderen die moeite hebben om stil te zitten of zich op één taak te concentreren.

Sensuele Overexcitability: Hoogbegaafde individuen met deze gevoeligheid kunnen intens reageren op zintuiglijke prikkels zoals licht, geluid, geur, smaak, en aanraking. Dit kan leiden tot overprikkeling in drukke of luidruchtige omgevingen.

Intellectuele Overexcitability: Dit is een sterke drang om te leren, problemen op te lossen, en complexe concepten te begrijpen. Hoogbegaafde mensen met deze eigenschap kunnen urenlang gefocust blijven op een intellectuele uitdaging.

Verbeeldingskracht Overexcitability: Dit verwijst naar een levendige verbeelding en een sterke neiging om te dagdromen. Dit kan leiden tot creativiteit, maar ook tot problemen met het blijven bij de realiteit.

Emotionele Overexcitability: Hoogbegaafde individuen kunnen intense emoties ervaren, van diepe vreugde tot intense droefheid. Ze kunnen ook sterk empathisch zijn en gevoelig voor de emoties van anderen.

Deze overexcitabilities zijn geen stoornissen, maar eerder kenmerken die hoogbegaafde individuen bijzonder maken. Ze kunnen echter ook uitdagingen met zich meebrengen, vooral in een samenleving die vaak is afgestemd op de behoeften van neurotypische individuen.

Zorgt hoogbegaafdheid voor zintuiglijke sensitiviteit?

Zintuiglijke sensitiviteit is een ander belangrijk aspect van hoogbegaafdheid en neurodivergentie. Hoogbegaafde individuen hebben vaak een verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels, wat betekent dat ze intensere ervaringen kunnen hebben van geluiden, beelden, smaken, geuren, en fysieke sensaties. Dit kan zowel positief als negatief zijn; enerzijds kunnen ze genieten van subtiele nuances in kunst en muziek, anderzijds kunnen ze overweldigd raken door fel licht, harde geluiden, of drukke omgevingen.

Deze verhoogde zintuiglijke sensitiviteit kan leiden tot een diepere waardering van schoonheid en kunst, maar ook tot stress en vermoeidheid in overprikkelende situaties. Dit kan bijvoorbeeld verklaren waarom sommige hoogbegaafde kinderen moeite hebben om zich te concentreren in een klaslokaal met veel achtergrondgeluid of visuele afleidingen.

Zorgt hoogbegaafdheid voor emotionele uitdagingen?

De intense emoties en hoge verwachtingen die vaak gepaard gaan met hoogbegaafdheid kunnen leiden tot emotionele uitdagingen. Hoogbegaafde individuen hebben vaak een sterk gevoel van rechtvaardigheid en kunnen diep geraakt worden door onrecht of lijden in de wereld. Dit kan leiden tot gevoelens van frustratie, woede, of zelfs depressie als ze het gevoel hebben dat ze niet genoeg kunnen doen om de situatie te verbeteren.

Daarnaast kunnen hoogbegaafde mensen last hebben van existentiële vragen en een diepgaande zoektocht naar betekenis in hun leven. Deze zoektocht kan leiden tot een gevoel van isolement, vooral als ze het gevoel hebben dat anderen hen niet begrijpen of dezelfde intensiteit van denken en voelen niet delen.

Wat komt er uit onderzoek naar voren?

Wetenschappelijk onderzoek naar neurodivergentie en hoogbegaafdheid heeft aangetoond dat er aanzienlijke overlappingen zijn tussen de twee. Hoewel niet alle hoogbegaafde individuen als neurodivergent worden beschouwd, is het duidelijk dat veel van hen unieke neurologische kenmerken hebben die hen buiten de neurotypische norm plaatsen.

Een studie gepubliceerd in het tijdschrift Nature in 2018 toonde aan dat hoogbegaafde kinderen vaak hogere niveaus van connectiviteit vertonen tussen verschillende hersengebieden, wat kan bijdragen aan hun verhoogde cognitieve capaciteiten, maar ook aan hun gevoeligheid voor overprikkeling en emotionele intensiteit (Bron: Nature).

Een ander onderzoek, uitgevoerd door de Universiteit van Queensland, suggereerde dat hoogbegaafde individuen vaak meer empathie en een verhoogde gevoeligheid voor de emoties van anderen vertonen, wat kan bijdragen aan hun vermogen om complexe sociale situaties te begrijpen, maar ook hun kwetsbaarheid voor emotionele stress kan verhogen (Bron: University of Queensland).

Ben ik neurodivergent als ik hoogbegaafd ben?

Op de vraag “Ben ik neurodivergent als ik hoogbegaafd ben?” is het antwoord dus steeds vaker “Ja”. Hoogbegaafdheid kan worden gezien als een vorm van neurodivergentie vanwege de unieke neurologische kenmerken die hoogbegaafde individuen onderscheiden van neurotypische individuen. Deze kenmerken omvatten intense cognitieve vermogens, emotionele en zintuiglijke sensitiviteit, en de aanwezigheid van overexcitabilities zoals beschreven door Dabrowski.

Het is echter belangrijk om te benadrukken dat neurodivergentie niet alleen gaat over uitdagingen, maar ook over unieke sterke punten en vaardigheden. Hoogbegaafde individuen dragen bij aan de diversiteit van het menselijk denken en hebben vaak de capaciteit om op unieke manieren bij te dragen aan de samenleving.

Kijk voor meer informatie hoogbegaafdheid  ook eens op de website van Pharos, voor ouders van hoogbegaafde kinderen.

Door hoogbegaafdheid te begrijpen als een unieke vorm van neurodivergentie, kunnen we beter inspelen op de behoeften van hoogbegaafde individuen en hen ondersteunen in hun persoonlijke en intellectuele groei.